अलंकार व अलंकाराचे प्रकार-मराठी व्याकरण

✪माणसाला सौन्दर्य प्राप्त करण्यासाठी जशी काही गोष्टींची गरज लागते तशीच भाषेला सौन्दर्य प्राप्त करण्यासाठी काही गोष्टी अतिशय आवश्यक असतात. जसे माणसाला सोन चांदी दागदागिने असेल तर तो मानुस असलेल्या समुहा मध्ये खुलुन उठतो तसच भाषा ही भाषेच्या अलंकाराने खुलुन उठत असते.भाष्या सौन्दर्यमय तसेच अधिक नादमय करणारया भाषेच्या विशिष्ठ रचनेला भाषेचे भाषेचे अलंकार असे म्हणतात.
पद्यामध्ये शब्दांची किंवा अक्षरांची पुनरुक्ती असली, की त्यामध्ये नादमाधुर्य येते. अशा शब्दचमत्कृतीची पद्यात योजना असली, तर त्या पद्यात ‘शब्दालंकार’ असतो. पद्यात अर्थचमत्कृती प्रामुख्याने असली, तर त्या पद्यात, ‘अर्थालंकार’ असतो.

✪ अलंकार व अलंकाराचे मुख्य प्रकार ✪
●शब्दालंकार:शब्दांच्या विशिष्ट रचनेमुळे वाक्याला सौन्दर्य प्राप्त होते त्याला शब्दालंकार म्हणतात.
शब्दाआलांकारानुसार मराठी व्याकारानमधील अलंकाराचे प्रकार
●अर्थालंकार:शब्दांच्या विशिष्ट अर्थामुले वाक्याला सौन्दर्य प्राप्त होते त्याला अर्थालंकार म्हणतात.

✪ अलंकार व अलंकाराचे काही उपप्रकार पुढीलप्रमाणे ✪

शब्दालंकार व शब्दालंन्काराचे प्रकार

●अनुप्रासएखाद्या वाक्यात किंवा कवितेच्या चरणात एकाच अक्षराची पुनरावृत्ती होऊन त्यातील नादामुळे जेंव्हा त्याला सौदर्य प्राप्त होते तेंव्हा अनुप्रास हा अलंकार होतो.
➤उदा. ●यमक:कवितेच्या चरणाच्या शेवटी, मध्ये किंवा ठराविक ठिकाणी एक किंवा अनेक अक्षरे वेगळ्या अर्थाने आल्यास यमक या अलंकार होतो
➤उदा. ●श्लेष अलंकार वाक्यात किंवा पद्यचरणात एकच शब्द दोन किंवा दोहोंपेक्षा जास्त अर्थांनी वापरल्यामुळे शब्दचमत्कृती साधली जाते, तेव्हा श्लेष अलंकार होतो.
➤उदा.

अर्थालंकार व अर्थालंकाराचे प्रकार

●उपमा अलंकार:दोन वस्तूतील साम्य चमत्कृतीपूर्णरीतीने जिथे वर्णन केलेले असते तिथे उपमा हा अलंकार होतो.
➤उदा. ●उत्प्रेक्षा :उत्प्रेक्षा म्हणजे कल्पना. ज्या दोन वस्तूंची आपण तुलना करतो त्यातील एक म्हणजेच उपमेय हि जणू काही दुसरी वस्तूच म्हणजेच उपमानच आहे, अशी कल्पना करणे यालाच उत्प्रेक्षा म्हणतात.
➤उदा. ती गुलाबी उषा म्हणजे परमेश्वराचे प्रेम जणू.
अत्रीच्या आश्रमी, नेले मज वाटे, माहेरची वाटे, खरेखुरे
किती माझा कोंबडा मजेदार, मान त्याची कितीतरी मजेदार
शिरोभागी तांबडा तुरा हाले, जणू जास्वंदी फुल उमललेले
अर्धपायी पंढरीशी विजार, गमे विहंगातीत बडा फौजदार

●रूपक अलंकार:उपमेय व उपमान यात एकरूपता आहे, ती भिन्न नाहीत असे जेथे वर्णन असते तिथे रूपक अलंकार होतो.
➤उदा. ●अनन्वय अलंकार:उपमेयाला दुस-या कशाचीच उपमा देता येत नसेल म्हणजे जेंव्हा उपमेयाला उपमेयाचीच उपमा दिली जाते तेंव्हा अनन्वय अलंकार होतो. अन्वय = संबंध
➤उदा. ●अपन्हुती अलंकार:उपमेयाचा निषेध करून ते उपमानच आहे असे जेंव्हा सांगितले जाते तेंव्हा अपन्हुती अलंकार होतो.
➤उदा. ●व्यतिरेक अलंकार:या प्रकारच्या अलंकारामध्ये उपमेय हे उपमानापेक्षा सरस असल्याचे वर्णन केलेले असते.
➤उदा. ●भ्रांतीमान अलंकार:उपमानाच्या जागी उपमेयच आहे असा भ्रम निर्माण होऊन तशी काही कृती घडली तर तिथे भ्रांतीमान अलंकार असतो. .
➤उदा. ●संसदेह अलंकार:उपमेय कोणते किंवा उपमान कोणते असा संदेह किंवा संशय निर्माण होऊन मनाची जी विधा अवस्था होते त्या वेळी संसदेह हा अलंकार असतो.
➤उदा. ●अतिशयोक्ती अलंकार:कोणतीही कल्पना आहे त्यापेक्षा खूप फुगून सांगताना त्यातील असंभाव्यता अधिक स्पष्ट करून सांगितलेली असते त्यावेळी हा अलंकार होतो.
➤उदा. ●दृष्टान्त अलंकार:एखादे तत्त्व, एखादी गोष्ट किंवा कल्पना पटवून देण्यासाठी तसाच एखादा दाखला किंवा उदाहरण दिल्यास ‘दृष्टान्त’ अलंकार होतो.
➤उदा. ●व्यतिरेक अलंकार:या प्रकारच्या अलंकारामध्ये उपमेय हे उपमानापेक्षा सरस असल्याचे वर्णन केलेले असते.
➤उदा. ●अर्थातरन्यास अलंकार:एखाद्या सामान्य विधानाच्या समर्थनात विशेष उदाहरणे किंवा विशेष उदाहरणांवरून शेवटी एखादा सामान्य सिद्धांत काढला तर अर्थातरन्यास हा अलंकार होतो..
➤उदा. ●स्वभावोक्ती अलंकार:एखाद्या व्यक्तीचे, वस्तूचे, प्राण्याचे, त्याच्या स्वाभाविक हालचालींचे यथार्थ वैशिष्ट्यपूर्ण वर्णन करणे हा या भाषेचा अलंकार ठरतो तेव्हा ‘स्वभावोक्ती’ अलंकार होतो. .
➤उदा. ●विरोधाभास अलंकार:एखाद्या विधानाला वरवरचा विरोध दर्शविला जातो पण तो वास्तविक विरोध नसतो. तेव्हा विरोधाभास अलंकार होतो.
➤उदा.

• ➤केंद्र सरकारने खाजगी क्लासेस साठी नवी नियमावली लागू केली आहे |GUIDELINES FOR REGULATION OF COACHING CENTER in marathi
• ➤MPSC Data leak: पेपर न फुटल्याचा दावा MPSC आयोगाने स्पष्टपणे केला आहे
• ➤MPSC hall ticket data leaked before 6 days of exam
• ➤MPSC Data leak: टेलेग्राम वर अचानक ९० हजार परीक्षार्थींचे प्रवेशपत्र झाले लिक
• ➤मराठी भाषेला अभिजात दर्जा मिळायला हवाच , अभिजात दर्जा नेमका कसा मिळतो ?

Read More Blogs