प्रयोग व प्रयोगाचे प्रकार (change the voice )-मराठी व्याकरण

❝ कर्ता ,कर्म ,क्रियापद यांच्या परस्पर सम्बंधाला ❞प्रयोग असे म्हणतात,थोडक्यात वाक्यातील कर्त्या आणि कर्मानुसार वाक्याची रचना क्रियापदाशी केलेली असते.
● कर्त्या ची व् कर्माची क्रियापदाशी जी ठेवण असते त्याला प्रयोग असे म्हणतात .

मराठी व्याकरणांनुसार प्रयोगाचे प्रमुख तिन प्रकार

1. कर्तरी प्रयोग
2. कर्मणि प्रयोग
3. भावे प्रयोग

प्रयोगाचे प्रकार

कर्तरी प्रयोग

वाक्यातील क्रियापद हे कर्त्याच्या लिंग,वचनानुसार बदलते त्याला कर्तरी प्रयोग असे म्हणतात.

• सकर्मक कर्तरी:ज्या कर्तरी प्रयोगाच्या वाक्यात कर्म आलेले असेल तेव्हा त्यास सकर्मक कर्तरी प्रयोग असे म्हणतात..
  उदा.शुभम आंबा खातो
• अकर्मक कर्तरी:ज्या कर्तरी प्रयोगाच्या वाक्यात जेव्हा कर्म आलेले नसते तेव्हा त्यास अकर्मक कर्तरी प्रयोग असे म्हणतात.
  उदा.शुभम पडला

कर्मणि प्रयोग

वाक्यातील क्रियापद हे कर्माच्या लिंग,वचनानुसार बदलते त्याला कर्मणी प्रयोग असे म्हणतात.

• प्रधान कर्तुककर्मणि प्रयोग:क्रियापद हे कर्माच्या लिंग ,वचनानुसार बदलत असले तरी ,बहुतेक कर्ताच प्रधान असतो
  उदा.तिने गाणे म्हटले
कर्त्याला नेहमी (ने,नी) हा प्रत्यय असतो
• शाक्य कर्मणि प्रयोग:ज्या वाकयातुन क्रियापद शक्यता दाखवतो त्याला शाक्य कर्मणी प्रयोग म्हणतात.शक्यता ह्या सकारात्मक किंवा नकारात्मक सुद्धा असू शकतात.

  शाक्य कर्मणी प्रयोगाची उदाहरणे

  • रामाच्याने काम करवते.
  • उष्याचाने संपूर्ण परिसर पाहून झाला.
  • रमेशच्याने अभ्यास करवत नाही
• प्राचीन पुरुष कर्मणि प्रयोग:प्राचीन काव्यत सकर्मक धातुला ज हा प्रत्यय लावून सकर्मक धातुला 'ज' हा प्रत्यय लावून करिजे ,बोलिजे असे शब्द बनतात त्याला प्राचीन पुरुष कर्मणि प्रयोग म्हणतात.
  

  प्राचीन पुरुष कर्मणी प्रयोगाची उदाहरणे

  • नले इंद्रासी बोलिजे.
  • त्वा काय कर्म करिजे लघु लेकराने
• समापन कर्मणि प्रयोग:जेव्हा प्रयोगाच्या वाक्यातील क्रियापदाचा अर्थ क्रिया पूर्ण झाल्या सारखा वाटतो तेव्हा त्याला समापन कर्मणि प्रयोग म्हणतात.
  

  समापन कर्मणी प्रयोगाची उदाहरणे

  • त्याचा पेरू खाऊन झाला
  • राकेशचा अभ्यास ठरवून झाला
• नवीन कर्मणी प्रयोग / कर्मकर्तरी:इंग्रजी तील Passive Voice प्रमाने कर्म आधी लिहिल्या जाते. ह्या प्रकारच्या प्रयोगामध्ये कर्त्याला 'कडून' प्रत्यय लावला जातो.
  

  नवीन कर्मणी प्रयोगाची उदाहरणे

  • रामाकडून रावन मारल्या गेला
  • आईकडून आज जरा जास्तच मीठ पडल्या गेले

भावे प्रयोग

क्रियापदाचे रूप हे कर्त्या व् कर्मा च्या नुसार बदलत नसून ते नेहमी तृतीयपुरुष नपुसकलिंगी एकवचनी असून स्वतंत्र असते तेव्हा त्याला भावे प्रयोग असे म्हणतात.
उदा.मुलाने बैलास मारले.

• सकर्मक भावे:वाक्यात कर्म असते.
  उदा.मुलानी चेंडू खेळावे
• अकर्मक भावे:वाक्यात कर्म नसते.
  उदा.मुलानी खेळावे

काही वाक्यात एकाच वेळेस २ वेगळी प्रयोग येतात तेव्हा त्याना मिश्र किंवा संकर प्रयोग म्हणतात

• कर्तु कर्म संकर
  उदा.तू मला पुस्तक दिलेस.
  (कर्तरी-कर्मणि )
ज्या वाक्यात कर्माला प्रत्यय नसतो त्याला त्याला कर्तु-कर्म
तर ज्या वाक्यात कर्माला प्रत्यय असतो त्याला कर्तु भाव प्रयोग म्हणतात
• क्रतु भाव संकर
  उदा.तू बैलाला मारलेस.
  (कर्ता-भावे प्रयोग )
  
• कर्म -भाव संकर
  उदा.आईने मुलाना शाळेत घातले.
  (कर्मणि-भावे )

• ➤केंद्र सरकारने खाजगी क्लासेस साठी नवी नियमावली लागू केली आहे |GUIDELINES FOR REGULATION OF COACHING CENTER in marathi
• ➤MPSC Data leak: पेपर न फुटल्याचा दावा MPSC आयोगाने स्पष्टपणे केला आहे
• ➤MPSC hall ticket data leaked before 6 days of exam
• ➤MPSC Data leak: टेलेग्राम वर अचानक ९० हजार परीक्षार्थींचे प्रवेशपत्र झाले लिक
• ➤मराठी भाषेला अभिजात दर्जा मिळायला हवाच , अभिजात दर्जा नेमका कसा मिळतो ?

Read More Blogs