Procedure of Amendment(घटनादुरुस्ती) and all about article 368|MPSC Polity Notes

Procedure of Amendment(घटनादुरुस्ती) म्हणजे काय ?

➤राजकीय परिस्थिती नुसार काही वेळेस जुन्या नियमांना आणि कायद्यांना नवीन आवश्यकते नुसार आकार देने महत्वाचे असते अश्या वेळेस त्या कायद्याला अद्यावत केले जाते या सर्व प्रक्रियेला Amendment(घटनादुरुस्ती) असे म्हणतात.
➤ भारतीय घटनेमध्ये भाग २० मध्ये कलम ३६८ हे घटनादुरुस्ती संबंधित आहे.
➤भारताच्या मूळ घटनेत कर्तव्यांचा समावेश करण्यात आला
➤ घटनेने दिलेल्या अधिकारांनुसार संसद घटनेतील तरतुदींमध्ये नव्याने समावेश करून, बदल करून किंवा रद्द करून यासाठी ठरवून दिलेल्या प्रक्रियेनुसार घटनादुरुस्ती करू शकते.
➤ मात्र, घटनेची मूलभूत संरचना असलेल्या तरतुदींमध्ये संसद दुरुस्ती करू शकत नाही. केशवानंद भारती खटल्यामध्ये (१९७३) सर्वोच्च न्यायालयाने वरील आशयाचा निर्णय दिला आहे

Procedure of Amendment(घटनादुरुस्ती) करण्याची प्रक्रिया कोणती आहे ?

➤ कलम ३६८ नुसार

• घटनादुरुस्तीसाठी संसदेच्या कोणत्याही गृहात विधेयक सादर करून ही प्रक्रिया सुरू करता येते
• राज्य विधिमंडळात असे विधेयक सादर करता येत नाही.
• विधेयक मंत्री किंवा इतर सदस्य सादर करू शकतात, त्यासाठी राष्ट्रपतीच्या पूर्व परवानगीची आवश्यकता नाही.
• हे विधेयक प्रत्येक गृहाने विशेष बहुमताने संमत केले पाहिजे; म्हणजे, गृहातील एकूण सदस्यसंख्येच्या ते संमत व्हावयास हवे. बहुमताने (५० टक्क्यांपेक्षा अधिक मते) आणि उपस्थित व मतदान करणाऱ्या सदस्यांच्या दोन-तृतीयांश बहुमताने
• प्रत्येक गृहाने स्वतंत्ररीत्या विधेयक संमत केले पाहिजे. दोन्ही गृहांमध्ये मतभेद झाल्यास विधेयकावर चर्चा करून ते संमत करण्यासाठी दोन्ही गृहांच्या संयुक्त बैठकीची तरतूद नाही.
• जर विधेयकाने संघराज्यासंबंधित तरतुदीमध्ये दुरुस्ती होणार असेल तर अर्ध्यापेक्षा अधिक राज्यांच्या विधिमंडळांनी साध्या बहुमताने त्याला मान्यता दिली पाहिजे. साध्या बहुमताने म्हणजे उपस्थित असलेल्या व मतदान करणाऱ्या सदस्यांच्या बहुमताने.
• संसदेच्या दोन्ही गृहांनी संमत केल्यावर आणि आवश्यक तेथे राज्य विधिमंडळांनी संमती दिल्यावर विधेयक राष्ट्रपतीच्या मान्यतेसाठी सादर केले जाते
• राष्ट्रपतीने घटनादुरुस्ती विधेयकाला मान्यता देणे बंधनकारक करण्यात आलेले आहे. तो मान्यता राखून ठेवू शकत नाही, तसेच पुनर्विचारासाठी संसदेकडे परतही पाठवू शकत नाही
• राष्ट्रपतीची मान्यता मिळाल्यानंतर विधेयकाचे कायद्यात रूपांतर होते आणि त्या कायद्यानुसार घटनेत दुरुस्ती केली जाते.

Procedure of Amendment(घटनादुरुस्ती) चे प्रकार कोणते आहेत?

➤ कलम ३६८ मध्ये दोन प्रकारच्या दुरुस्त्या सांगितल्या आहेत. एक, संसदेच्या विशेष बहुमताने आणि दोन,संसदेच्या विशेष बहुमताने आणि निम्म्यापेक्षा अधिक घटक राज्यांच्या विधिमंडळांच्या साध्या बहुमताने

• संसदेच्या साध्या बहुमताने.
• संसदेच्या विशेष बहुमताने.
• संसदेच्या विशेष बहुमताने आणि निम्म्यापेक्षा अधिक राज्यांच्या विधिमंडळांच्या संमतीने.

What Is Article 368 And List Of All Amendment(घटनादुरुस्ती)

Read All Amendment

➤ MPSC आणि सर्वच स्पर्धा परीक्षा देणाऱ्या मुलांसाठी हा उपयुक्त भाग आहे यातून महत्वाची प्रश्न विचारल्या जातात,या पाठाचा जास्तीत जास्त सराव करण्यासाठी Download करून ठेवा.

Download Procedure of Amendment(घटनादुरुस्ती) and all about article 368|MPSC Polity Notes In PDF